Maurice Jansen, senior onderzoeker bij Erasmus UPT, Centre for Urban, Port and Transport Economics, doet onderzoek naar het ecosysteem van de Rotterdamse haven. In dit ecosysteem staan onderwijs-, onderzoeks-, innovatie- en ontwikkelingscentra centraal. ‘Twee jaar geleden stapte ik over van het Scheepvaart en Transport College (STC), waar ik twaalf jaar in het onderwijs heb gewerkt, naar de Erasmus Universiteit. Tijdens een kennismakingsgesprek met Wouter Jacobs, ook senior onderzoeker bij Erasmus UPT, werd mijn interesse gewekt om het ecosysteem van de haven van de regio Rotterdam in kaart te brengen. Wouter had onderzoek gedaan naar de oorzaken die ervoor zorgen dat bedrijvigheid in een havenstad niet alleen in de haven zit, maar dat er ook veel bedrijvigheid zit in maritieme zakelijke dienstverlening. De wisselwerking tussen de bedrijven in de haven en de stad zorgen ervoor dat havensteden kunnen uitgroeien tot een maritieme hoofdstad. Een maritieme hoofdstad is een stad waar alle maritieme takken van sport worden beoefend, van scheepsbouw en offshore tot maritieme dienstverlening, logistiek en handel. Toen bedacht ik mij dat er nog geen overzicht was van een Rotterdams kennis- en innovatie ecosysteem gerelateerd aan de haven. En juist omdat Rotterdam zo’n rijk kennisaanbod heeft, leek het mij belangrijk om een overzicht te maken.’
De zogenoemde metrokaart wordt gebruikt als instrument om in een oogopslag te zien wat er in de regio Rotterdam allemaal mogelijk is voor maritieme talenten. ‘Het ecosysteem voorziet heel veel bedrijven in Rotterdam van een goede boterham. Het is een win-win voor zowel bedrijven als talenten om elkaar gemakkelijk te kunnen vinden.’ Op de lijst van beste havensteden van de wereld staat Rotterdam op de derde plaats achter Hamburg en koploper Singapore. Dit is gebleken uit het onderzoek dat is uitgevoerd door het in Oslo gevestigde adviesbureau Menon dat hier om de twee jaar onderzoek naar doet: The Leading Maritime Capital report 2019. Deze cijfers zijn gebaseerd op het jaar 2019. Deze hoge positie heeft Rotterdam te danken aan onder andere: de haven- en logistieke infrastructuur, het scheepvaartcluster, de scheepsfinanciering, de juridische dienstverlening en vooral ook omdat Rotterdam een knooppunt is in de wereldhandel. Al deze maritieme disciplines ontwikkelen zich door de jaren heen. Het kennis- en innovatie ecosysteem is de onmisbare basis voor deze ontwikkelingen, omdat de juiste opleiding zorgt voor de beste mensen in hun vak. In de regio Rotterdam zijn veel maritieme onderwijsinstellingen gevestigd, van mbo tot wo. ‘Het innovatie- en kennis ecosysteem van de Rotterdamse haven en maritieme sector is in de metrokaart onderverdeeld in zes kennisdistricten die te zien zijn op pagina 19. Deze kennisdistricten voegen elk iets toe aan de innovatieprocessen in het maritieme ecosysteem waardoor de haven en maritieme sector zich kunnen blijven doorontwikkelen.’
Maritieme kennis-en innovatie ecosysteem
Innovation campus, innovatiecampus, is het eerste kennisdistrict. Jansen noemt de innovatiecampus het resultaat van steeds meer samenwerking tussen bedrijven en onderwijsinstellingen. ‘De campus bestaat enerzijds uit werkplaatsen waar projectgestuurd onderwijs plaatsvindt, bijvoorbeeld Techniek College Rotterdam, en anderzijds vestigen hier start-ups. Het Rotterdam Makers District is een verzamelnaam van alle bedrijven die gevestigd zijn in de gebieden RDM Rotterdam en Merwe-Vierhavens (M4H). Hier wordt gewerkt met nieuwe technologieën die gebaseerd zijn op digitalisering, robotisering, additive manufacturing (3D printing) en op het toepassen van nieuwe, duurzame energie en materialen. High-end technologie die nog in de kinderschoenen staat heeft hier de ruimte om te worden doorontwikkeld. Hier ontstaat de nieuwe maakindustrie, kleine ondernemingen die bijvoorbeeld een 3D-schroef maken, hebben hier de ruimte. De samenwerking met kennis- en onderwijsinstellingen in de regio is hierbij cruciaal. Scheepsbouwstudenten die hier afstuderen, komen tijdens hun studie al in contact met de community’s, waaronder start-ups gerelateerd aan hun opleiding. Hierdoor wordt het voor studenten duidelijker wat er na hun studie mogelijk is en waar ze terecht kunnen komen.’
Het tweede kennisdistrict is onderwijs. In de regio Rotterdam bieden veel onderwijsinstellingen maritiem onderwijs aan, van mbo tot wo: Scheepvaart en Transport College, Erasmus Universiteit, TU Delft, IHE Delft. Da Vinci College, Techniek College Rotterdam hebben aanverwante opleidingen, zoals onderhoud en installatietechniek.
Training is het derde kennisdistrict, waar vooral de focus ligt op bijscholing. Als je bijvoorbeeld gaat werken op een boorplatform, moet je bepaalde veiligheidscertificaten hebben die je hier kunt halen. Ook worden er opleidingen en trainingen aangeboden voor bemanning van sleepdiensten, cruiseschepen, verkeersbegeleiders of loodsen.
Het vierde kennisdistrict is het maritieme simulatie park; simulatoren waar trainingen worden gegeven en onderzoek wordt gedaan, gericht op de zeevaartpraktijk. Jansen: ‘Op een maritieme simulator kun je de praktijk leren in een gesimuleerde omgeving, bijvoorbeeld een brug- of machinekamer simulator. Zo’n simulator is een hulpmiddel om mensen op te leiden, waarvoor je geen schip nodig hebt. Als je bijvoorbeeld maritiem officier wil worden, moet je een aantal uren gevaren hebben. Wanneer je op een simulator les hebt gekregen, geldt dit ook als vaartijd. Op een simulator kun je lastige situaties in een veilige omgeving leren en toetsen dan ergens midden op de oceaan. Daarnaast worden deze simulatoren niet alleen gebruikt voor initieel onderwijs, zoals het afronden van een officiersopleiding. Het wordt ook gebruikt voor bijscholing, bijvoorbeeld als er nieuwe technologie aan boord is of je moet op herhaling voor bepaalde cursussen.’
Research, onderzoek, is het vijfde kennisdistrict. De regio beschikt over onderzoeksinstituten zoals Deltares en TNO Deltares doet onderzoek op het gebied van water en ondergrond en Transport Institute onderzoekt personen- en vrachtvervoer.
Het laatste kennisdistrict is start-up incubators. Een incubator helpt nieuwe bedrijven met starten en groeien door diensten aan te bieden zoals managementtraining en kantoorruimte. Jansen: ‘De talenten die net zijn afgestudeerd en hun eigen start-up willen beginnen krijgen hier onderdak en begeleiding. Soms hebben zij al patent aangevraagd voor hun uitvinding. De start-up incubator helpt jonge ondernemers vooral met de business case van hun idee of concept. Zo worden er workshops gegeven over het opzetten van een bedrijf, een marktverkenning en -analyse, of klant benaderen, want zit niet standaard in het vakkenpakket van techniekopleidingen. Een van de eerste start-up incubators was Yes!Delft. Een goed voorbeeld van een start-up die hieruit is voortgekomen is Ampelmann. Zij maken loopbruggen in Rotterdam. Deze loopbruggen worden gebruikt om personeel op te halen en af te zetten op booreilanden en offshore windmolenparken. Door de golfslag op zee kan er een onveilige situatie ontstaan. Om dit te voorkomen, hebben ze een soort omgekeerde vliegtuigsimulator ontwikkeld. Zo’n simulator bootst bewegingen in de lucht na. Die techniek hebben ze gebruikt om een systeem te ontwikkelen, dat bewegingen van een schip door bijvoorbeeld wind en golven corrigeert. Hierdoor hoef je op een stormachtige dag niet te wachten tot de weerscondities beter zijn wat tijd en dus geld scheelt. Bij PortXL, een initiatief van het Havenbedrijf Rotterdam, heb je elke zes maanden een nieuwe aanvoer van start-ups. Daar doen ze aan start-upscouting. Zij gaan over de hele wereld op zoek naar goede talenten. Met de beste talenten gaan ze verder. Op deze manier versterken startups en gevestigde maritieme bedrijven elkaar en kunnen ze wellicht iets voor elkaar betekenen in de toekomst.’
Robots
Jansen zegt dat de nieuwe economische ontwikkeling in de Rotterdamse regio vooral plaatsvindt in de transitie havengebieden – RDM Heijplaat en Merwe Vierhavens en stroomopwaarts tussen IJsselmonde en de Drechtsteden. Daar vindt je vooral de maritieme maakindustrie. ‘Een opleiding waar je het vakmanschap kan leren is de basis om ervoor te zorgen dat vandaag en morgen de juiste mensen bij je bedrijf werken. Dat ecosysteem moet je goed koesteren. Zeker nu bedrijven met nieuwe technologieën werken, moeten de onderwijsinstellingen en bedrijven hier samen mee aan de slag gaan. In het logistieke warehouse van STC bijvoorbeeld wordt al geëxperimenteerd met robots. Als bedrijf moet je niet afwachten, maar je eigen technologie een rol laten spelen in de vorming van het vakmanschap van de nieuwe generatie.’
Rotterdam Maritime Capital of Europe (RMCoE)
Rotterdam is de thuishaven van het meest complete en competitieve maritieme netwerk ter wereld. In een straal van 30 kilometer is alles aanwezig en dichtbij: industrie, verladers, rederijen, makers, financiers, verzekeraars, transport, grondstoffenhandelaren, scheepsbouwers maar ook hightech start-ups, gespecialiseerde opleidingen en innovatieve onderzoekscentra. Alles dichtbij maakt samenwerken makkelijk. Want afspraken gaan snel, snelheid en kwaliteit zorgen voor concurrentievoordeel. Met scherpe prijzen die jouw business competitief maken.
Zakendoen in de maritieme hoofdstad van Europa betekent ook dat je in de voorhoede zit van de nieuwe economie met als thema’s digitalisering, energietransitie en circulariteit. Stad en regio staan internationaal hoog aangeschreven omdat we durven pionieren, voortdurend innoveren en op alle niveaus talent ontwikkelen.
Het maritiem kennis- en innovatie ecosysteem is een project dat parallel loopt met de gedachtegang van RMCoE. De maritieme bedrijven die zich in Rotterdam vestigen, kunnen makkelijk bij de bron komen waar talent opgeleid wordt. Als je als bedrijf wil innoveren in de maritieme maakindustrie, wil je samenwerken met opleidingsinstituten om het beste personeel aan boord te krijgen en te houden. Het ecosysteem brengt deze samenwerkingsverbanden overzichtelijk in beeld.
– 14 masteropleidingen in het Engels, van maritieme engineering tot supply chain management.
– 11.000 studenten in de Rotterdamse maritieme regio.
– 58 maritieme vakopleidingen.
– 735 fulltime docenten in de maritieme opleidingen.
Simonette Kraaij, directeur van STC Training & Consultancy, richt zich op het opleiden van volwassen professionals in en om de haven; bijvoorbeeld mensen die tijdens hun loopbaan besluiten om zich om te scholen of bijgeschoold moeten worden en certificaten moeten behalen. ‘Opleiden en ontwikkelen is een echte hygiënefactor. Als je als bedrijf er niet voor zorgt dat je medewerkers goed opgeleid zijn, houdt het snel op.’ Er zijn legio maritieme opleidingsmogelijkheden in de regio Rotterdam, vertelt Kraaij. ‘Het maritieme onderwijs wordt op elk niveau ingevuld door allerlei onderwijsinstellingen afkomstig uit de regio Rotterdam, waaronder ook Drechtsteden. Zo zijn er vmbo-scholen in Gorinchem en Rotterdam die opleidingen aanbieden waar maritieme kennis een onderdeel van uitmaakt en maakindustrie gerelateerde opleidingen op mbo- en hbo-niveau in Dordrecht en Rotterdam. Een hbo-master, Shipping and Transport, kun je bijvoorbeeld volgen bij STC-Group, kennis- en opleidingsinstituut voor scheepvaart, transport en havenindustrie. Maar naast deze opleidingen die meer op jongeren gericht zijn, heeft Rotterdam ook een sterk aanbod wat betreft om- en bijscholen. Mensen die in de scheepvaart werken, moeten eens in de vijf jaar door de molen worden gehaald om ervoor te zorgen dat hun papieren weer op orde zijn. Dit gebeurt onder andere bij STC-KNRM in het Rotterdamse Heijplaat. Alle opleidingsinstituten werken nauw samen met elkaar, om te voorkomen dat op verschillende plekken hetzelfde aanbod wordt aangeboden en klassen kleiner worden.’
De inwoners van Rotterdam zijn trots op hun haven, zegt Kraaij. ‘Veel generaties hebben in deze haven gewerkt. Rotterdam onderscheidt zich van andere havens, omdat het een groene en innovatieve haven is. Het Havenbedrijf Rotterdam doet veel aan innovatie en vergroening. Ze zijn al best ver met het verduurzamen van brandstoffen voor de schepen, zoals lng. Ook zijn ze al bezig met de volgende stap: waterstof. Er zijn mooie ontwikkelingen gaande om volledig elektrisch varen mogelijk te maken voor grote schepen. Daar worden nu al tests mee gedaan. Ook vergroening door middel van walstroom, wanneer een schip gebruikmaakt van een aansluiting op het elektriciteitsnet van de wal, en het gebruik van restwarmte van de industrie in mainports voor bedrijven zijn ontwikkelingen die spelen. Op deze ontwikkelingen spelen ook slimme studenten in die de hele dag bezig zijn met het bedenken van innovaties waardoor de haven straks nog veel groener wordt.’
Toekomst
Door ontwikkelingen zoals digitalisering en verduurzaming ontstaan er nieuwe beroepen en daardoor ook nieuwe opleidingen. Kraaij: ‘Wij, STC Training & Consultancy, zijn voortdurend in ontwikkeling. Nu zijn we bijvoorbeeld bezig met het ontwikkelen van modules om offshore wind personeel op te leiden. We worden ook gevraagd door rederijen en scheepsbouwers uit allerlei landen om onze informatie en kennis over lng te komen delen. Wij trainen de mensen die uiteindelijk op lng-schepen moeten werken. Dit zijn kortlopende cursussen, waarvan een deel uit theorie bestaat en een deel uit praktijk. Voor het praktijkgedeelte gebruiken we een lng-simulator, omdat je niet zomaar een machinekamer van een lng-schip in mag. Dit simuleren wij ook met virtual reality. We zijn nu in gesprek met partijen in het Midden-Oosten of we snel stappen kunnen maken met lng-cursussen, omdat zij al lng-schepen aan het bouwen zijn. Daarnaast zetten we zwaar in op het ontwikkelen van een middelmanagement-programma, specifiek voor havengerelateerde bedrijven. Uniek aan dit programma is dat de middelmanager wordt opgeleid om innovatie te stimuleren en mogelijk maakt binnen toch wel wat meer traditionele sectoren. Hoe krijg je de mensen aan boord om aan de slag te gaan met ontwikkelingen zoals digitalisering en verduurzaming? Een soort verandermanagement. Ook bieden we veel trainingen op maat aan. We vragen bedrijven waar ze behoefte aan hebben, dan spelen wij vervolgens op de vraag in en gaan we daarmee aan de slag.’
De wereld verandert en daarmee ook het onderwijslandschap, volgens Kraaij. ‘Nu geven scholen en opleidingsinstituten nog heel vaak klassikaal les. Maar als je kijkt hoe jonge mensen leren is dat klassikale toch meer iets van vroeger. Er wordt steeds meer naar online aanbod gekeken; een deel theorie met filmpjes en opdrachten die je thuis kunt doen en op het moment dat je dan met een groep samenkomt kan de discussie worden aangegaan en de verdieping worden opgezocht. Ik denk dat in de toekomst de schoolgebouwen en opleidingslocaties nog wel bestaan, maar wel op veel kleinere schaal. Dat worden de plekken waar je elkaar nog gaat ontmoeten voor de interactie en het netwerken. Mensen blijven sociale dieren, dus die behoefte blijft. Het opleidingsinstituut blijft bestaan, maar de functie verandert. Ik denk dat er snel een verschuiving plaatsvindt.’
– 16.000 huizen zijn aangesloten op industriële afvalwarmte.
– Testomgeving voor ‘s werelds grootste windturbine.
– 15 jaar CO2-hergebruik in de landbouw.
– 200 MW geïnstalleerde windkracht.
Hybride
STC-Group heeft bedrijfsvakcommissies en in die commissies zitten vertegenwoordigers van vooraanstaande bedrijven uit de sectoren gericht op de haven: scheepsbouw, zeevaart, binnenvaart, transport en logistiek. Die commissies voeden het onderwijs met wensen. Zij vertellen wat er bij hen in de sector speelt qua ontwikkelingen en welke rol het onderwijs hierin zou kunnen spelen. STC-Group biedt in totaal maximaal vijftig opleidingen van alle niveaus aan, gericht op sectoren in de logistieke en maritieme sector. De samenwerking tussen het bedrijfsleven en de onderwijsinstellingen is heel belangrijk voor beide partijen.’
Het beste praktijkvoorbeeld van deze samenwerking is de hybride vakdocent. Kraaij: ‘Een hybride vakdocent is een docent die bijvoorbeeld twee dagen in de week bij een scheepsbouwer werkt, twee dagen in de week bij ons scheepsbouwvakken doceert en een dag naar school gaat om zijn onderwijsbevoegdheid te halen. Het grote voordeel hiervan is, is dat deze docent met een been in het bedrijfsleven staat en met het andere been in de omgeving les geeft aan jonge mensen die straks in de scheepsbouw werken. Het is veel interessanter voor de student wanneer iemand vanuit de praktijk praat dan iemand die uit een boek praat. Maar het is ook belangrijk voor de bedrijven, omdat hun hybride vakdocent ervoor zorgt dat actuele kennis van het bedrijf rechtstreeks bij de studenten binnenkomt. De band met studenten wordt in dit geval al vroegtijdig opgebouwd.’
– Grootste 5G-fieldlab in Europa, ‘Floating lab’, voor tests met onbemande voertuigen op waterbasis en veel test- en demo locaties.
– Geïntegreerd serviceplatform voor planning, verzending en tracking van vracht.
– Actueel en veilig netwerk van sensoren die realtime informatie verzamelt en uitwisselt over de staat en het gebruik van infrastructuur.
– Veerkrachtige cyberbeveiliging.
Kansen
Kraaij vindt de ontwikkelingen zo ongelooflijk snel gaan. ‘Een leven lang leren is noodzakelijk om te kunnen blijven werken. We hebben te maken met vergrijzing, dus mensen moeten langer blijven werken. De bedrijven willen mensen bijscholen om ervoor te zorgen dat ze zo lang mogelijk en op een leuke manier mee kunnen werken. Daarnaast ligt er een opwaartse druk op het opleidingsniveau. In vacatureteksten zie je bijvoorbeeld al vaak dat er minimaal mbo niveau vier gevraagd wordt, dus ook voor de jongere medewerkers is het blijven ontwikkelen erg belangrijk. Ongeschoold werk op kantoor is er eigenlijk niet meer. In de havenloods zijn loodsmedewerkers ook allemaal opgeleid wat ook logisch is. Goed geschoold personeel is vaak alerter op klantvriendelijkheid en qua veiligheid meer oplettend. Ook zien we dat het aanbieden van trainingen en opleidingen een manier is waarop bedrijven zich willen onderscheiden van de concurrent. Een goede cultuur waarin je als werkgever de medewerkers de kans geeft om zich te ontwikkelen is een toegevoegde waarde voor een potentiële werknemer.’
Kraaij: ‘Ik ben zelf voorzitter van de PR Council bij Nederland Maritiem Land, een organisatie die inzet op het verbinden van alle maritieme sectoren en bij Netherlands Maritime Technology. Samen met allerlei maritieme bedrijven en toeleveranciers hebben wij het afgelopen jaar gesproken over employer branding. Employer branding zorgt ervoor dat een bedrijf een goed werkgeversmerk heeft en dat mensen graag bij een bedrijf zouden willen werken. Hoe kunnen wij de maritieme sector positioneren ten opzichte van andere sectoren? Dus niet de scheepsbouwers of reders tegenover elkaar, maar de maritieme sector tegenover de andere sectoren die ook de techneuten nodig hebben. We zijn wereldberoemd in het maritieme landschap en ontzettend trots op elkaar en op onszelf. Maar we vertellen het te weinig. Wij als opleidingsinstituut sluiten zoveel mogelijk aan bij de initiatieven van het bedrijfsleven daar waar wij in de ondersteuning iets kunnen doen als het gaat om het maken van goede opleidingsplannen of het realiseren van opleidingsafdelingen. In een aantal gevallen kunnen we ook assisteren bij het aanvragen van subsidies voor opleidingstrajecten. Dat kunnen wij doen omdat we gebruik kunnen maken van de kennis van STC-Group. Op deze verschillende manieren kunnen wij meerwaarde bieden voor bedrijven.’
BRAND STORIES
Bedrijven en organisaties in de logistiek zitten vol inspirerende en informatieve verhalen. In Brand Stories worden deze door hen rechtstreeks aan u verteld.
